Кыргыз эли өнөргө бай эл. Манасчылык менен төкмөчүлүк  мунун анык далили болуп берет. Жеңижок, Токтогул аталардын жолу менен келе жаткан өнөрлүүлөрдөн азыр дагы уучубуз куру эмес. Мына ушундай бийик талантты аздектеп, кастарлап келе жаткандардын бири Чыңгызхан Кожошев. Өзү жаш болгондугуна карабай, сөздөрү салмактуу, ырлары курч төкмөлөрдүн бири. Шахтадан сахнага аттанган акын менен чыгармачылык тууралуу азын-оолак кеп салдык.

Жакында калың журтка концерт берүүгө камынып жатыптырсыз, кепти мына ушундан баштасак. Концерт берүү да чоң жоопкерчилик эмеспи. Даярдыктар кандай?

–  Кыргызда “Отузунда орок орбогон, кыркында кылыч чаппайт”,- дейт эмеспи. Анын сыңарындай, кудай өнөрдү берген соң аны бага билип, элдин сынына, назарына койчу кез келди деп турабыз. Даярдык боюнча айтсам, бир жылдан бери ойлонуп жүргөм. Буйруса, 17- мартта Улуттук филармонияда калың элдин батасын алып, тушоо кесүү концертимди өткөргөнү жатамын. Алгачкысы болгондуктанбы аябай чоң жоопкерчилик, толкундоо болот экен. Кудай буйруса, өнөрдү барктап, сөз тыңдап, ыр сүйгөн ышкылуу элибиз барда ойдогудай өтөт деген ишенимдемин.

Өнөр дүйнөсүнө кантип аралашып калгансыз? Бул чөйрөнүн даамын татып келе жатканыңызга канча жыл болду?

– Негизи, ата-тегимде сөзмөр, жамакчы, санжырачы адамдар болгон экен. Демек, кан менен келе жаткан касиет деп түшүнөм. Шаарга ЖОЖго тапшырууга келгенде багытым чыгармачылыкта экенин туюмумда сезип, журналистика факультетине же гуманитардык факультеттерге тапшыруум керек деп чечкем. Бирок, менден улуу агаларым ” андай кесип менен жумушсуз каласың, техникалык билим ал, инженерлерге суроо-талап күч” деп, улуулугуна салышып тоо-кен институтуна таршыртышкан. Акырындык менен жүрүп отуруп менин чөйрөм, келечегим сөзсүз чыгармачылык менен байланышта болуш керектигин түшүнүп, окуу жайды аяктагандан кийин, чыгармачылыкка аралашып баштадым. Биринчи жолу 2011-жылдын кеч күзүндө “Айтыш” коомдук фондуна барып,  салт боюнча устатыбыз Амантай Кутманалиевге учурашып ырдап, сынынан өткөм. Ошондон бери аздыр-көптүр аралашып келе жатабыз.

Алгачкы ирет айтышка качан чыккансыз? Элдин сүрүнөн улам сөз таппай калган учур болду беле?

–  2013- жылы  демилге көтөрүлүп, жаш акындардын катары калыңдады, буларга өзүнчө айтыш өткөрөлү деп, “Айтыш” коомдук фонду атайын каражат бөлүп, жол жобосун иштеп баштады. Аталышы Амантай Кутманалиевдин сунушу менен “Жаш таңдай” деп аталган. Тандоо туруна отуздай жаш талапкер катышып, он алтыбыз өткөнбүз. Ошол алгачкы айтышымда ыраматылык Акжолтой Канатбек уулу экөөбүз туш келгенбиз. Ал кезде Акжолтой жашы менден кичүү болгону менен бала күнүнөн айтышты көрүп, сахнага чыгып калган кези экен. Экөөбүз мыкты айтыш курбасак дагы, элдин сүрөөнүнө алынган айтыш болгон. Ал эми, эл алдында сөз таппай калуу, кудайга шүгүр  болгон жок, болгону ошол  айтыш учурунда оюңду жеткиликтүү, дал төбөсүнөн түшүп айта албай калуу, жылаңач төөнү такымга чапкандай жооп айтуу деген нерселер айтыш учурунда болбой калган үчүн ичиң ачышкан кездер болот.

Эсиңизде калган айтыштагы бир окуяны айтып берсеңиз?

–  Акындар чогулган жерде сөзсүз улуу муундагылар өткөн- кеткен окуялардан кызыктуу кеп козгоп, жаштар бирин-бир катуу тамашалоо, чымчылашмай, азил -күлкү кылып бирине миңди кошуп, көбүртүп-жабыртып күлкү чыгармай көп болот. Кайсы бир айтышта бир жаш акыныбыз шашып калып, үстүнө саймалуу чапан, астына спорттук шым кийип сахнага чыгып кетет. Аны өзү байкабайт, жарым саат айтышып, келип,  формасын котороюн десе эле спорттук шымчан турат дейт, көрүп алып бир жарылып күлгөнбүз. Дагы бир айтышта, калыстар тобу кечигип, эл күтүп отуруп калат, улам-улам кол чаап. Анан арабыздагы бир шумураак, энөөрөк бир акыныбызга айтат, эл сени, “калыстар келгиче чыгып ырдап турсун” дейт. Бол, батыраак деп шаштырып сахнага чыгарып ийиптир. Тигил эл алдына чыгып, жүгүнүп, микрофонго барып “атайын суранып калыпсыздар, эмесе Алымкул атабыздын термесин аткарып берейин” дегенде эл жарымы таң калып, жарымы күлүп, кол чапты. Анан эле отурайын деп микрофон коюлган отургучка барып олдоксон кыймылдап алып буту тийип кетсе, жанагы отургуч пенопласттан жасалганбы, камгактай жеңил неме жылып кетти. Тиги артын карабай эле отурду эле, ошончо элдин алдында чалкасынан кетти. Шашып калган неме жөн эле түз туруп кетпей, аркасына оңкобаш атып турду. Эл күлүп атат. Ага деле моюн бербей, камырабай кайра отуруп, термесин баштады. Жарымына келгенде унутуп калыптыр, анысын билдирбей бүтүрүп кое бербей “унутуп калдым биягын, жамактап айтам тиягын” деп элди ого бетер күлдүргөн.

Жарыштан  мурда саяпкер күлүгүн суутуп даярдайт экен. Ал эми акындар айтыштын алдынан өздөрүн кантип даярдайт?

– Ар бири акындын артыкчылыгы, кемчилиги бар. Ошого жараша изденип, даярданат  болушу керек. Бирок,  ой өрүшүң кенен, дүйнө таанымың, чабытың бийик болуш үчүн сөзсүз окуу керек. Ошону жөн эле окуп койбой, убагы келгене сахнада колдоно билүү да артыкчылык го дейм. Азыр эми, маалыматтын заманы, баарысы интернетте. А түгүл, окуунун ордуна аудио китептерди колдонуп атышат көрүнөт.

Өнөр жолунда таптаган устатыңыз ким?

– Мен бир устатты спортчулардай жеке машыктыруучу деп айта албайм. Азыркы улуу муундагы акындар баарысы устатым. Ким кимисинен чыгармачылыкка байланыштуу  акыл -кеңеш сурабайын аянбай жардам беришет. Өзүндө бар өнөрүн көрсөтүп, үйрөтүп, жол нускап келе жатышат. Бирок, акыркы учурларда чыгармачылык кечелерди, айтыштарды уюштуруп келдик, жакында жеке чыгармачылык концертимдин өтүүсүнө дагы түрткү болуп, көмөгүн көрсөтүп, устаттык  кылып келе жаткан Жеңишбек Жумакадыр жана Аалы Туткучев агаларым.

Адам төрөлгөндө эле анын маңдайына тагдыры жазылып калат. Аны адам өзү өзгөртө албайт дегенге ишенесизби?

–  “Ишеним болбой иш болбойт” деген кыргыздын жакшы сөзү бар эмеспи. Демек, кандай ойлонсоң, кандай жүрсөң ошого жараша тагдыр күтөсүң. Айтматов атабыздын, “Адамга жараша тагдыр, тагдырга жараша адам” дегени бар го, муну эки жагынан карап, ар ким өз баалуулугуна, түшүнүгүнө жараша кабылдап алса керек.

Биздин өлкөдө маданияттын, адабияттын абалы кандай?   

– Жалпысынан өсүп жаткандай түр көрүнөт. Бирок, мамлекеттин каккан казыктай бекем идеологиясы болбосо, так ушул эки тармак аркылуу калктын аң -сезимин, акыл -эсин каалаган  жакка акырындык менен эч күч колдонбой буруп кетчү сыйкыры. Тактап айтканда ушул тармак аркылуу элди асылдыкка же айбан чалыш, маңкурттукка тарбияласа болот экен. Менимче, азыркы маданияттагы, адабияттагы абалды учурдагы коомдогу көрүнүштөр бадырая көрсөтүп, барометрлик милдетти так аткарып жатат.

Чыгармачыл адамдын түгөйү болуу кыйын деген кепти көп угам. Сиз буга кандай көз караштасыз? Өмүрлүк жарыңыз тууралуу айтып берсеңиз?

– Туура айтылган сөз го, кайсы бир деңгээлде. Анткени, чыгармачыл адамдар көбү чыргоо же ар дайым жаңыга умтулган, демек көндүм эмес нерсе адамга а дегенде ыңгайсыздык жаратышы мүмкүн. Эң биринчи  жашоо чыдамкайлыкты эки эсе талап кылат, бирок, сыймыгы да ошончо болсо керек. Ал эми  келинчегим касиеттүү Көлдүн кызы. Дөөлөс уруусунан,  кадимки Сарт акенин урпактары. Кесиби экономист. Чыгармачылыкты түшүнөт, кош колдоп колдоп келе жатат.

Төкмөлүктөн сырткары эмне менен алектенесиз?

– Төкмөлүк бул өнөрүм. Ал эми кесибим боюнча тоо-кен инженеримин.  Студент кезде бүтүрүүчү курста иштеп жүргөндө “Макмал” алтын кенине жумушка кирип иштегем. Ал жакта иштеп жүрүп чыгармачылыкка баш отум менен кирем деп чечим кылып, баштагам. Кесибим менен да иштеймин. Учурда чыгармачылыкка бир жактуу иштеп жатамын. Ошол себептен чыгармачылык кечемди “Шахтадан сахнага” деп атадым.

Кыргызстандын кайсы жеринде төрөлүп, өскөнсүз?

 – Алтын-Чөйчөк аталып кадимки Санчы сынчынын купулуна толгон Тогуз-Торонун Кара-Суу ( Киров) айылында төрөлүп, өскөмүн.

Мекен сиз үчүн эмне?

–  Мекен мен үчүн- бабаларымдын мурасы, урпактарыма берилчү аманат. Кыскасы татыктуулукту талап кылган, мени мен кылып турган жер.

Чоң рахмат! Чыгармачылык кечеңизге ийгилик каалайбыз!

Маектешкен: Гүлзада Абдырахманова 

!

Бишкектеги Арсен Өмүралиев атындагы шаардык театрда “Манасчы” спектакли коюлат.

Анда байыркы кыргыздардын дипломатиясы, диний жана медициналык дүйнө таанымы, үрп-адаттары, жашоо-турмушу жөнүндө баяндалган. Ал Жусуп Мамайдын вариантынын негизинде тартууланат.

Спектаклдин бет ачары 18-февралда болуп, төрт күн катары менен көрүүчүлөргө тартууланат.

Төкмөлүк  кыргыз, казакка гана таандык, сейрек кездешүүчү өнөр. Ата бабадан мурас болуп калган бул өнөрдү аздектеп, таптап, багып келе жаткан акындардан азыр да уучубуз куру эмес. Алардын бири Темирбек Матыбаев. Жаш болгонуна карабай эл оозуна жаңыдан алынып, телчигип келе жаткан Темирбек учурда төкмө акын Элмирбек Иманалиевдин шакирти. Устатым баскан жол менен баратам, деген Темирбек бизге чыгармачылыгы тууралуу маек куруп берди.

Улуу өнөрдү аркалап, акын болсом деген тилек менен өсүп келе жаткан жигитсиң. Айтсаң, бул өнөрдү сен тандадыңбы же төкмөлүк сени тандадыбы?

– Өнөр “Атанын каны, эненин сүтү менен келет”- деп, коюшат эмеспи. Төкмөлүк дагы дал ошондой жол менен берилген улуу касиет десек болот. Бул суроого мындай жооп берейин. Мен төкмө болууну кааладым, төкмөлүк мени тандады.  

Жакында эле жалпы журтка кайрылуу жасап, бийликти курч сындап ырдадың. Муну эл кандай кабыл алды? Бийлик тараптан эч кандай кысым болбой элеби?

– Бийлик тараптан жеке башыма азырынча эч кандай кысым боло элек, кыргызда “баш кесмек бар, тил кесмек жок” деп коет эмеспи. Кайрылууну уккан, көргөн кишилер өркөнүң өссүн деп алкап, батасын берип жатышат. Абалтан эле акындар элдин заарын зардап, акыйкатты тайманбай айтып келишкен. Бирок ар бир замандын Арзыматы да болот эмеспи, а биз Элмирбек Иманалиевдин шакирттери Токтогулдун жолун жолдоп элдин көйгөйүн, акыйкатты тайманбай ырдап келе жатабыз.

Биздин өлкөдө сөз эркиндиги барбы? Дегеним айтыштарда акындарга тигиндей, мындай айтышасыңар деп талаптар коюлбайбы?

– Башка коңшулаш өлкөлөргө караганда бизде сөз эркиндиги бар. Бирок теледен берилген айтыштарда бийликке карата айтылган ачуу сындарды кесип койгон учурлар да болот. Ал эми “Айтыш коомдук” фонду өткөргөн айтыштарда акындарга чектөө жок, ар ким оюндагысын каалаганын айтат.

 Үй-бүлөңдө же жакындарыңда улуу өнөрдү аркалаган адамдар барбы?

– “Аккан арыктан суу агат”,-деп коет эмеспи. Бул сөз да жөн жеринен айтылбаса керек. Негизи эле кыргыздын ар бир кебинде жан бар, тереңинде чоң философия жатат. Мага бул өнөр тай жагыман өткөн десем болот. Малабаш деген чоң тагам оозунда кеби, жүрөгүндө деми бар төкмө акын болгон экен. Аны Коргоол акындын шакирти болгон деп айтышат. 

Төкмөлүккө канча жашыңдан баштап кызыгууң пайда болду?

– Мектепте окуп жүргөндө адабиятка кызуугум артып, сүңгүп кирип кеттим. Манас айтып, поэзия окуп, төкмө акындардын айтыштарын калтырбай көрчүмүн. Акырындан бул чөйрөгө арбалып, айтыш десе ичкен ашымды жерге таштачу элем. Теледен берилген айтыштарды жантыгымдан жата калып, калтырбай көрчүмүн. Улам кызыгып комузга бара баштадым. Башында устатым Элмирбек Иманалиевдин ырларын жаттап алып ырдай берчүмүн. Кийин улам аз-аздан жамактап жүрүп 6-классты бүтүп, Элмирбек Иманалиев устатыма шакирт боломун деп шаарга келдим.

Залкар акын Элмирбек Иманалиевге шакирт болууңдун да бир себеби болсо керек?

– Устатым Элмирбек Иманалиевге шакирт болуу менин кичинемден берки кыялым болчу. Кудай мага бул нерсени он үч жашымда буйруду. Ошол күндөн бери акыл-насаатын, кеңешин угуп, үлгүсүн алып келе жатамын.  Токтогул Сатылгановду Калык, Алымкул, Коргоол, Барпы аталарыбыз издеп келип батасын алып ээрчип жүрүп үлгү алган экен. Азыркы күндө да Токтогулдун устат-шакирт өнөрканасы уланып жатат десек болот. Азыркынын Токтогулу Элмирбек Иманалиев устатымдын шакирттеринин бири экендигиме сыймыктанам.

Алгачкы жолу качан айтышка чыктың? Айтыш фондго келген күнүңдү эстейсиңби?

– “Айтыш коомдук” фондуна алгач келгенде он үч жашта элем, келерим менен учурашып төгүп ырдагам. Ал жердегилердин баары батасын берип, кабыл алышкан. Аябай сүйүнүп, көпкө чейин толкунданып жүргөм. Ошол күндөр азыр деле көз алдымда. “Айтыш коомдук” фондуна келгенден кийин алты айдан соң 2017-жылы Ашыраалы Айталиев атабызга арналган “Республикалык Жаш-таңдайлар” айтышы өтүп, биринчи жолу ошондо чоң айтышка катышкам. Ийгилик жылмайып, 2-орун менин шыбагама буйруган. 

Чыгармачыл адамдар сүйүүгө бат кабылып, башкача сүйөт деп айтып калышат эмеспи. Сен дагы бул ойго кошуласыңбы? 

– Албетте, жүрөгү бар адам сүйөт да. Сүйүү-бул улуу, ыйык деп түшүнөм. Чыгармачыл адамдар сезимтал келет. Ошол себептүү да башкача сүйөт дешсе керек. Сүйүү бар үчүн  акындар ыр жазып, обончулар обон чыгарып даңазалап келет да. Мен толугу менен кошуламын. Буга устатым Элмирбек Иманалиевдин ырын мисал кылгым келип турат:

Акыңар жок сүйүүдөн уялууга,

Арзышкыла! Сүйгүлө! Кубангыла!

Алтын күмүш дүйнөңдөн эмне пайда ?

Ак сүйүүсүз жүргөндөн уялгыла!

Күйөрман кыздарыңды кызыктырган суроо ушул болсо керек, жүрөгүңдүн ээси барбы?

– Жок…

Төкмөлүк өнөрдөн сырткары эмнеге кызыгасың? Бош убактыңда алектенип калган башка да кызыккан нерсең барбы?

– Учурда Муратаалы Куреңкеев атындагы музыкалык окуу жайда билим аламын. Бош убактым болуп калса эле  “Айтыш коомдук” фондунда өткөргөнгө шашамын. Устатымдан бир нерсе үйрөнүп калсам экен деп далалат кыламын. Менин кызыкканым да, сүйгөнүм да айтыш. 

Өзүңдүн туулуп-өскөн жериң, үй-бүлөң тууралуу айтып берсең?

Бул суроого дагы устатымдын ыры менен жооп бергим келүүдө:

Жүрөгүмө тыз дей түшүп кечээгим

Эске түшөт айлың кайсыл десе ким.

Азканакай кара талдар дүпүйгөн,

Айыл тоонун кармап алган этегин. 

Жогорудагы ырда сүрөттөлүп айтылган айылда төрөлгөм. Ал Токтогул районуна караштуу Кызыл-Өзгөрүш айылы. Үй-бүлөм тууралуу айтсам төрт бир тууганмын. Эки карындашым, бир агам бар. Ата-энем айыл жергесинде турат айтыштарымды көрүп, угуп сүйүнүп калышат. Мага дем берип, кубаттап тургандар дал ошол адамдар.

Гүлзада Абдырахманова

Кыргыз маданиятында жеңил-желпи той ырлардын доору жүрүп, заманы гүлдөп турган учур. Ошентсе да заман менен кошо агылып кетпей, салмактуу ырларды чыгарып, өз жолун таап келе жаткандар да жок эмес. Мындай таланттардын бири Бакыт Сейталиев. Ал өзү жаш болгонуна карабай элдин жүрөгүнөн түнөк тапчу маанилүү, салмактуу обондорду жаратып келет. Чыгармаларын өзүнөн башка да бир топ белгилүү ырчылар аткарып, калктын калың катмарына сиңирүүдө. Айтсак, “Акшооланын ыры” аттуу обону үйлөнүп жаткан жаштардын гимнине айланды десек болот. Көп сүйлөбөгөн, оор басырыктуу каарманыбыз менен азын-оолак баарлаштык.

Бакыт мырза, саламатсызбы? Чыгармачылыкка кантип аралашып калдыңыз эле? Ким түрткү болду?

–Саламатчылык, Кудайга шүгүр. “Уядан эмнени көрсө, учканда ошону аласың” деген сөз бар эмеспи, анын сыңары мен эс тартканы ата-энемдин аткарган ырлары менен уктап, ойгончумун. Ата – балага сынчы дейт го, менин чыгармачылыкка келип калуума ата-энем түрткү болгон, анткени мен алардын ырдаган эски ырлары менен сугарылгам, андан тышкары, эки жакка чыкканда атамдын унаасындагы Асанкалый Керимбаев, Түгөлбай Казаков, Рысбай Абдыкадыров, Токон Эшпаев, Жолдошбек Мамажанов жана башка кыргыздын улуу обончу, аткаруучуларынын ырларын угуп чоңойдум. Негедир мага ошол ырлар дүйнөмө жакын болчу.

Негизи эле баланын ким болору балачагында эле билинет деп коюшат го. Сиз кичинеңизде ким болсом деп кыялданчу элеңиз?

-Мен Талас облусуна караштуу Кара-Буура районунун Чоң-Кара-Буура айылында 1993-жылы 20-октябрда жарык дүйнөгө келгем. Кичинемден комуздун коштоосунда ырдадым. Андан кийин гитара менен ырдап жүрдүм. Кийин аккордеонго кызыгуум артып аны үйрөндүм. Жашымдан  чыгармачылык, спорт жаатынан эл алдына чыгып көндүм. Бул эки жолдогу алгачкы устатым –  атам. Эки жолду кантип чогуу алып кетүүмө болот деген суроо жаралып, актёр болууну кааладым. Анткени, мен актёр болсом, өзүмдө болгон бар өнөрүмдүн баарын колдоно аларымды түшүндүм. Чоң-Кара-Буура орто мектебин аяктагандан кийин 2012-жылы  борбордогу Кыргыз-Түрк “Манас” университетиндеги көркөм өнөр факультетинин театралдык өнөр бөлүмүнө тапшырып, 2017-жылы ийгиликтүү аяктадым. Актёрдук чеберчилик боюнча раматылык устатым Марат Козукеевден сабак алганым үчүн сыймыктанам. Анткени актёрдук чеберчилиги күчтүү аябагандай мыкты тажрыйбалуу актёр эле.

 Алгачкы обонуңузду качан чыгаргансыз? Өнөр жолундагы устатыңыз ким? Негизи эле устат деген ким?

-Өзүмдүн жеке чыгармачылыгым студент кезимде ойгонду десем болот, анткени 2015- жылдан баштап алгачкы ырларыбыз чыга баштады. Бул чыгармачылык жолум мени жашоодогу устатыма жолуктурду.  Ал – кыргыз элине белгилүү акын, жазуучу Жыпар Исабаева. Учурда мен обонун, эжем сөзүн жазып, чыгармачылык жолунда чогуу баратабыз. Анткени, менин обондуу ырларымдын баары Жыпар эжемдин калемине таандык.

Көпчүлүккө маалым “Акшоола” телесериалынын саундтреги сиздин обонуңузга таандык. Эмне себептен ал ырды алгач өзүңүз ырдап чыккан жоксуз?

– Жыпар эжемдин “Адашкандар” романынын негизинде тартылган “Акшоола” телесериалындагы ” Акшооланын ыры” деген саундтректи Акшооланын өзү аткарганын туура көрдүк, ал образды жараткан албетте Самара Каримова. Ал эми өзүбүз алгач “Акшооланын ыры” деген чыгармабызды өзүбүздүн тоюбузда аткардым, анткени бул ыр өз теңин тапкан бактылуу адамдын ыры. Ошол үчүн өзүбүздүн тоюбузда аткарууну туура көрдүк.

Алгач обон жаратып анан сөзүн издейсизби, же тескерисинче сөзүн таап алып анан кайрыгын жаратасызбы?

–  Менин обондорумдун баары сөзгө карап чыккан. Сөзү жок кайрыктарым дагы бар. Акындын сөзү купулума толгон болсо,  ал менин дүйнөмдө жашайт,  ал муңдуу болобу, же шаңдуу болобу , ошол абалдын үнүн  жүрөгүм аркылуу алып өтөм, жүрөктөн чыккан сөз жүрөккө жетет деп ойлойм, ал ыр кандай абалда болсун, өз угарманын табат деп.

Кыргыз обончуларынан кимдерди баалайсыз жана кандай өзгөчөлүктөрү үчүн?

   -Мен жогоруда айтып өткөн  Рысбай Абдыкадыров, Асанкалый Керимбаев, Түгөлбай Казаков жана башка ушул сыяктуу мурунку улуу адамдардын чыгармачылыгын баалайм, алардын обондору алардын сөзгө болгон табити купулума толот.

View this post on Instagram

Сөзү: Жыпар Исабаева Обону: Бакыт Сейталиев Аткаруучу Бакыт Сейталиев Өзүбүздүн тоюбуздан бир элес . )

A post shared by Бакыт Сейталиев (@bakyt_seitaliev) on Nov 3, 2019 at 10:52am PST